Όταν η Apple παρουσίασε το iPad, λέγεται πως ο ίδιος ο Στιβ Τζομπς δεν επέτρεψε στα παιδιά του να το χρησιμοποιούν. Ο Μπιλ Γκέιτς, από την πλευρά του, είχε αποκαλύψει ότι έθετε αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση τεχνολογίας από την οικογένειά του.

Αν ακόμη και οι ίδιοι οι πρωτοπόροι της τεχνολογικής επανάστασης δίσταζαν να την εμπιστευτούν στα παιδιά τους, μήπως κάτι πρέπει να μας προβληματίσει;

Η συζήτηση για τον χρόνο που περνούν οι νέοι μπροστά από οθόνες δεν είναι καινούργια, αλλά αποκτά διαρκώς νέα δυναμική. Πολλοί γονείς ανησυχούν — δικαιολογημένα ή όχι — ότι η υπερβολική χρήση συσκευών προκαλεί κατάθλιψη, προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολίες στον ύπνο και απομόνωση. Αλλά τι λέει πραγματικά η επιστήμη; Είναι ο "χρόνος μπροστά στην οθόνη" ο ένοχος ή μήπως κρύβονται άλλοι, βαθύτεροι παράγοντες;

Μια θολή εικόνα: Η επιστημονική διαφωνία

Η Σούζαν Γκρινφιλντ, διάσημη νευροεπιστήμονας, προειδοποιεί ότι η συνεχής έκθεση σε ψηφιακές συσκευές και διαδικτυακά παιχνίδια μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την εγκεφαλική ανάπτυξη των εφήβων. Το 2013, μάλιστα, παρομοίασε τις επιπτώσεις του χρόνου επί οθόνης με τις πρώτες φάσεις της κλιματικής κρίσης – ένα πρόβλημα που αρχικά αγνοήθηκε από την κοινωνία.

Ωστόσο, αρκετοί επιστήμονες διαφωνούν. Μια επιθεώρηση στο British Medical Journal κατηγόρησε τη Γκρινφιλντ ότι οι ισχυρισμοί της δεν βασίζονται σε αντικειμενικά επιστημονικά δεδομένα και παραπλανούν γονείς και κοινό.

Ο καθηγητής ψυχολογίας Πιτ Έτσελς (Bath Spa University), που μελετά χρόνια τη σχέση οθονών και ψυχικής υγείας, υποστηρίζει ότι οι φόβοι αυτοί δεν στηρίζονται σε ξεκάθαρα επιστημονικά ευρήματα. Στο βιβλίο του "Unlocked: The Real Science of Screen Time", εξηγεί ότι τα περισσότερα συμπεράσματα προέρχονται από μελέτες μεθοδολογικά ελλιπείς ή υπερβολικά γενικευμένες.

Το πρόβλημα με τις μελέτες: Μόνο "συσχετίσεις"

Σύμφωνα με τον Έτσελς, πολλές έρευνες βασίζονται στην "αυτοαναφορά": οι έφηβοι καλούνται να εκτιμήσουν μόνοι τους πόσο χρόνο περνούν μπροστά σε οθόνες και πώς αυτό τους επηρεάζει. Αυτά τα δεδομένα είναι ευάλωτα σε σφάλματα μνήμης και υποκειμενικές εκτιμήσεις.

Επιπλέον, η ύπαρξη συσχετίσεων δεν συνεπάγεται αιτιακή σχέση. Για παράδειγμα, μπορεί να παρατηρείται αύξηση στην κατανάλωση παγωτού και στον καρκίνο του δέρματος το καλοκαίρι – όμως το παγωτό δεν προκαλεί καρκίνο. Αντίστοιχα, η παραμονή μπροστά στην οθόνη μπορεί να συμβαδίζει με την κατάθλιψη, αλλά να μην την προκαλεί.

Μια μελέτη έδειξε ότι αυτό που συνδέεται περισσότερο με τα ψυχολογικά προβλήματα δεν είναι οι οθόνες, αλλά η μοναξιά. Τα παιδιά που περνούν περισσότερο χρόνο μόνα τους είναι πιθανότερο να στραφούν στο κινητό τους – όχι επειδή το τηλέφωνο τα «αρρωσταίνει», αλλά επειδή ήδη αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Δεν είναι όλες οι οθόνες ίδιες

Ένα βασικό λάθος είναι η γενίκευση. Ο "χρόνος μπροστά στην οθόνη" είναι ένας ασαφής όρος. Τι ακριβώς κάνει το παιδί μπροστά στην οθόνη; Μαθαίνει κάτι; Δημιουργεί; Παίζει με φίλους; Ή καταναλώνει παθητικά περιεχόμενο και αρνητικές ειδήσεις;

Ο τρόπος χρήσης έχει σημασία. Η ίδια ώρα μπροστά σε ένα tablet μπορεί να έχει εντελώς διαφορετική επίδραση ανάλογα με το περιεχόμενο και τη διάθεση του χρήστη.

Τι δείχνουν τα μεγάλα δεδομένα;

Μελέτες με πιο αυστηρή μεθοδολογία δίνουν μια πιο ισορροπημένη εικόνα. Έρευνα με 11.500 μαγνητικές τομογραφίες παιδιών 9–12 ετών δεν βρήκε σύνδεση ανάμεσα στον χρόνο μπροστά σε οθόνες και τη γνωστική ανάπτυξη ή την ψυχική υγεία. Ακόμα και για παιδιά που περνούσαν πολλές ώρες ημερησίως σε ψηφιακές συσκευές, δεν καταγράφηκαν σαφείς αρνητικές επιπτώσεις.

Ο καθηγητής Άντριου Πζιμπίλσκι (Πανεπιστήμιο Οξφόρδης), που ηγήθηκε της έρευνας, επισημαίνει ότι η υπερβολική δαιμονοποίηση των οθονών μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: να κάνει τη χρήση τεχνολογίας πιο ελκυστική ως «απαγορευμένο καρπό».

Ο αντίλογος: Όπου υπάρχει καπνός...

Από την άλλη πλευρά, αρκετοί ειδικοί επιμένουν ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Η Ζαν Τουένγκε, καθηγήτρια ψυχολογίας στο San Diego State University, είδε σαφή συσχέτιση ανάμεσα στην άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης στους Αμερικανούς εφήβους. Για την ίδια, το συμπέρασμα είναι σαφές: όσο περισσότερο κρατάμε τα παιδιά μακριά από smartphones και social media, τόσο το καλύτερο.

Προτείνει να αποφεύγεται η χρήση smartphone τουλάχιστον μέχρι τα 16, ηλικία κατά την οποία ο εγκέφαλος έχει αναπτυχθεί περισσότερο και οι κοινωνικές σχέσεις σταθεροποιούνται.

Τι λένε πρόσφατες παρεμβάσεις

Το 2024, μια δανέζικη μελέτη έβαλε 181 παιδιά σε «δίαιτα οθόνης», περιορίζοντας τη χρήση τους σε 3 ώρες την εβδομάδα για δύο εβδομάδες. Τα αποτελέσματα ήταν θετικά: μειώθηκαν τα ψυχολογικά συμπτώματα και αυξήθηκε η κοινωνική συμπεριφορά.

Παράλληλα, μια βρετανική μελέτη με ημερολόγια χρήσης έδειξε ότι στα κορίτσια, η αυξημένη χρήση social media σχετιζόταν με μεγαλύτερα επίπεδα καταθλιπτικής διάθεσης.

Συμπέρασμα: Προσοχή, αλλά χωρίς πανικό

Ο χρόνος μπροστά σε οθόνες από μόνος του δεν είναι απαραίτητα καταστροφικός. Ούτε όμως αθώος. Το κλειδί είναι η ποιότητα του περιεχομένου, το πλαίσιο χρήσης και η ψυχολογική κατάσταση του παιδιού.

Η επιστήμη δεν έχει ακόμη καταλήξει σε απόλυτα συμπεράσματα, αλλά ένα είναι βέβαιο: η ισορροπία, η σωστή καθοδήγηση από τους γονείς και η ανοιχτή επικοινωνία παραμένουν τα ισχυρότερα "αντίδοτα" απέναντι στους πιθανούς κινδύνους της ψηφιακής εποχής.