Η κατάθλιψη συχνά συνδέεται με τους ενήλικες, όμως δεν είναι αποκλειστικά δική τους «ασθένεια». Βρέφη, παιδιά και έφηβοι μπορούν επίσης να εκδηλώσουν καταθλιπτικές διαταραχές, οι οποίες όμως συχνά μένουν αδιάγνωστες. Αυτό συμβαίνει γιατί οι γονείς, εκπαιδευτικοί και όσοι φροντίζουν τα παιδιά δεν αναγνωρίζουν πάντα τα συμπτώματα, τα οποία συχνά διαφέρουν από αυτά των ενηλίκων. Η σωστή ενημέρωση και κατανόηση γύρω από την παιδική κατάθλιψη είναι ζωτικής σημασίας για την έγκαιρη αναγνώριση και την κατάλληλη θεραπεία.

Πώς εκδηλώνεται η κατάθλιψη στα παιδιά

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδοψυχιατρικής (AACAP), τα βασικά συμπτώματα που διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες και μοιάζουν με αυτά των ενηλίκων περιλαμβάνουν:

• Αλλαγές στην όρεξη ή στο βάρος
• Καταθλιπτική διάθεση, θλίψη, κλάματα ή ευερεθιστότητα
• Κόπωση ή έλλειψη ενέργειας
• Αίσθημα ενοχής ή ντροπής
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Απώλεια ενδιαφέροντος για αγαπημένες δραστηριότητες
• Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή υπερκινητικότητα
• Διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος)
• Σκέψεις αυτοκτονίας ή θανάτου

Τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται, όπως αυτά του DSM-5 (του επίσημου εγχειριδίου ψυχικών διαταραχών), ισχύουν και για παιδιά και εφήβους, αλλά τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν με διαφορετικό τρόπο ή να είναι λιγότερο πλήρη στα νεότερα παιδιά.

Πώς διαφέρουν τα συμπτώματα ανάλογα με την ηλικία

Μικρότερα παιδιά: Δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με λόγια. Μπορεί να εμφανίσουν παλινδρόμηση, όπως πιπίλισμα δακτύλου ή ενούρηση, εφιάλτες και προβλήματα στον ύπνο.

Έφηβοι: Συχνά εκδηλώνουν εκνευρισμό, θυμό ή απομόνωση, αποφεύγουν κοινωνικές δραστηριότητες και παραπονιούνται για σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους ή στομαχόπονους.

Η παιδική κατάθλιψη συχνά οδηγεί σε μειωμένη σχολική επίδοση, προβλήματα στις φιλίες, ακόμη και σε χρήση ουσιών σε πιο σοβαρές περιπτώσεις.

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Η εμφάνιση της παιδικής κατάθλιψης οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων:

Κληρονομικότητα: Παιδιά με οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Νευροχημεία: Ανισορροπίες σε νευροδιαβιβαστές και ορμόνες του εγκεφάλου επηρεάζουν τη διάθεση. Η εφηβεία, με τις ορμονικές αλλαγές, αποτελεί κρίσιμη περίοδο.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Ένα στρεσογόνο ή ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, εκφοβισμός στο σχολείο ή τραυματικά γεγονότα (όπως διαζύγιο, κακοποίηση, καταστροφές) αυξάνουν τον κίνδυνο.

Ψυχολογικοί παράγοντες: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική εικόνα εαυτού και έλλειψη υποστήριξης παίζουν ρόλο.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η κατάθλιψη δεν είναι σημάδι αδυναμίας ούτε ευθύνη των γονιών.

Πρώτα βήματα: Πότε και πώς να ζητήσετε βοήθεια

Εάν παρατηρήσετε συμπτώματα, το πρώτο βήμα είναι η επίσκεψη σε παιδίατρο ή ειδικό ψυχικής υγείας. Εκείνος θα αξιολογήσει το παιδί, αποκλείοντας ιατρικές αιτίες (όπως προβλήματα θυρεοειδούς, αναιμία ή ανεπάρκειες βιταμινών) που μπορεί να μιμούνται καταθλιπτικά συμπτώματα.

Η διάγνωση βασίζεται σε λεπτομερή ψυχολογική αξιολόγηση και παρατήρηση της διάρκειας και σοβαρότητας των συμπτωμάτων.

Τύποι παιδικής κατάθλιψης

Το DSM-5 διακρίνει διάφορες μορφές κατάθλιψης, με τις πιο συχνές να είναι:

• Μείζων καταθλιπτική διαταραχή: Έντονα και επίμονα συμπτώματα κατάθλιψης.
• Χρόνια καταθλιπτική διαταραχή (Δυσθυμία): Πιο ήπια, αλλά μακροχρόνια συμπτώματα.

Η διάγνωση βασίζεται στην ένταση, τη διάρκεια και την επίδραση των συμπτωμάτων στην καθημερινότητα του παιδιού.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Ψυχοθεραπεία: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) βοηθά τα παιδιά να αντικαταστήσουν αρνητικές σκέψεις με θετικές και να αναπτύξουν δεξιότητες διαχείρισης στρες. Η διαπροσωπική θεραπεία (IPT) εστιάζει στις σχέσεις και στην επίλυση συγκρούσεων. Υπάρχουν επίσης ειδικές θεραπείες, όπως η παιγνιοθεραπεία και η οικογενειακή θεραπεία.

Φαρμακευτική αγωγή: Για μέτρια έως σοβαρή κατάθλιψη, ο συνδυασμός φαρμάκων και ψυχοθεραπείας έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματικός, πάντα υπό αυστηρή ιατρική παρακολούθηση.

Επιπλέον μέτρα υποστήριξης

Για ήπια συμπτώματα, σημαντική είναι και η αλλαγή στον τρόπο ζωής:

• Ισορροπημένη διατροφή και τακτική σωματική άσκηση
• Ρυθμισμένος και επαρκής ύπνος
• Κοινωνική δραστηριότητα και υγιείς σχέσεις χωρίς υπερφόρτωση
• Ανάθεση κατάλληλων ευθυνών με θετική ενίσχυση
• Εκπαίδευση στη διαχείριση συναισθημάτων και αποτυχίας
• Ανοιχτή και ειλικρινής συζήτηση για την ψυχική υγεία, ανάλογα με την ηλικία
• Παρουσία και υποστήριξη από τους γονείς ως συναισθηματικό στήριγμα

Η παιδική κατάθλιψη είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που, αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη, τη μάθηση και τις κοινωνικές σχέσεις του παιδιού. Η έγκαιρη αναγνώριση και η κατάλληλη θεραπεία δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και να προχωρήσουν υγιή στο μέλλον.