Η πράξη μιας μητέρας να σκοτώσει τα ίδια της τα παιδιά προκαλεί έντονο σοκ στην κοινωνία και αντιβαίνει σε βασικά ένστικτα της ανθρώπινης φύσης. Από ψυχιατρικής πλευράς, πρόκειται για ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και σπάνιο φαινόμενο, που μπορεί να έχει ποικίλα ψυχοπαθολογικά υπόβαθρα. Η πράξη αυτή ονομάζεται τεκνοκτονία ή παιδοκτονία από μητέρα, και διακρίνεται σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με τα κίνητρα και την ψυχική κατάσταση της δράστιδος.

Κατηγορίες και Ψυχοπαθολογικά Αίτια

Ψυχωσική Παιδοκτονία

Συχνά συνοδεύεται από σχιζοφρενικές ή άλλες ψυχωσικές διαταραχές.

• Η μητέρα μπορεί να έχει παραληρητικές ιδέες (π.χ. ότι τα παιδιά είναι "δαιμονικά", ότι "πρέπει να τα σώσει από κάτι φρικτό").
• Συνήθως υπάρχει απώλεια επαφής με την πραγματικότητα.
• Μπορεί να υπάρχει εντολή από "φωνές" ή υπερφυσική πεποίθηση ότι κάνει το σωστό.

Καταθλιπτική Παιδοκτονία

• Παρατηρείται σε σοβαρές περιπτώσεις επιλόχειας κατάθλιψης ή επιλόχειας ψύχωσης.
• Η μητέρα βιώνει συναισθήματα απόγνωσης, ανικανότητας, ενοχής.
• Συχνά υπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός, και η μητέρα σκοτώνει και τα παιδιά για να τα "πάρει μαζί της" ή για να τα "γλιτώσει από τον πόνο".

Αλτρουιστική παιδοκτονία (altruistic filicide)

Η μητέρα πιστεύει ότι ο κόσμος είναι τόσο σκληρός ή ότι η ίδια είναι τόσο ακατάλληλη, που το να πεθάνουν τα παιδιά είναι μια πράξη "αγάπης" ή "προστασίας".

Παθολογικός Ναρκισσισμός ή Διαταραχές Προσωπικότητας

• Σε περιπτώσεις οριακής (borderline) ή αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας, μπορεί να υπάρξει βία ως μορφή εκδίκησης, χειραγώγησης ή ψυχρής απελευθέρωσης από "βάρη".
• Σε ακραίες περιπτώσεις, ο θάνατος των παιδιών αποτελεί τρόπο να "τιμωρηθεί" ο άλλος γονιός (π.χ. σε διαζύγιο ή εχθρική σχέση).

Κοινωνική πίεση – απορρύθμιση

• Η μητέρα μπορεί να έχει βρεθεί σε κατάσταση πλήρους απομόνωσης, χωρίς υποστήριξη, με οικονομικά προβλήματα, ενδοοικογενειακή βία, ψυχική εξάντληση, που οδηγεί σε κατάρρευση της κρίσης.
• Όχι σπάνια, πρόκειται για μια ψυχική διάσπαση σε περιβάλλον χωρίς βοήθεια.

Παράγοντες Κινδύνου

• Ιστορικό ψυχικής νόσου (ιδιαίτερα άγνοια ή διακοπή φαρμακευτικής αγωγής).
• Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και απομόνωση.
• Κακοποίηση στην παιδική ηλικία ή παραμέληση.
• Απώλεια ταυτότητας ως γυναίκα, μητέρα, άτομο.
• Υπερβολικό άγχος ή ψυχοπιεστικά γεγονότα.

Διάγνωση και Δικανική Ψυχιατρική Εκτίμηση

Σε κάθε περίπτωση παιδοκτονίας από μητέρα απαιτείται πλήρης ψυχιατρική και ψυχολογική εκτίμηση:

• Ψυχιατρική διάγνωση κατά DSM-5 ή ICD-11.
• Αξιολόγηση της ικανότητας καταλογισμού.
• Έλεγχος για παραληρητικές ιδέες ή αντιληπτικές διαταραχές.
• Ιστορικό χρήσης ουσιών, τραύματος ή αυτοκτονικών προσπαθειών.

Ανάλογα με τη διάγνωση, μια γυναίκα μπορεί να θεωρηθεί ποινικά ανεύθυνη (λόγω ψύχωσης) ή ελαττωμένου καταλογισμού, ή πλήρως υπεύθυνη, αν έδρασε με επίγνωση και πρόθεση.

Συμπέρασμα

Η τεκνοκτονία είναι ένα φαινόμενο που δεν εξηγείται μόνο με ηθικούς ή κοινωνικούς όρους αλλά απαιτεί βαθιά ψυχιατρική κατανόηση. Οι περισσότερες γυναίκες που προχωρούν σε μια τόσο ακραία πράξη βρίσκονται σε βαθιά ψυχική διαταραχή, σε κατάσταση απελπισίας ή αποσύνδεσης από την πραγματικότητα.

Η κοινωνία οφείλει να ενισχύσει τη συστηματική ψυχιατρική φροντίδα, την πρόληψη της επιλόχειας ψύχωσης, και τη στήριξη μητέρων σε ευάλωτες καταστάσεις, πριν τα τραγικά αυτά γεγονότα λάβουν χώρα.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,

CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας