Τα τελευταία χρόνια, η αύξηση των προσφυγικών ροών, οι ένοπλες συγκρούσεις και οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών έχουν φέρει στο προσκήνιο όχι μόνο πολιτικά και ανθρωπιστικά ζητήματα, αλλά και βαριές ψυχιατρικές προκλήσεις. Το τραύμα του πολέμου, η απώλεια, η αβεβαιότητα για το μέλλον, η διακοπή των κοινωνικών σχέσεων—όλες αυτές οι εμπειρίες αφήνουν βαθιά ψυχολογικά αποτυπώματα.

Το πρόσφατο περιστατικό με την Ουκρανή πρόσφυγα που δολοφονήθηκε από άστεγο σε ένα τρένο στις ΗΠΑ —ένα γεγονός με σφοδρή απήχηση— ανοίγει ένα παράθυρο σε αυτές τις προκλήσεις, τις αιτίες και στις πιθανές παρεμβάσεις.

Ψυχοκοινωνικοί και ψυχιατρικοί παράγοντες

Τραύμα του Πολέμου και Προσφυγιά

Οι πρόσφυγες συχνά βιώνουν πολλαπλά τραύματα: απώλεια σπιτιών και αγαπημένων προσώπων, μακροχρόνια έκθεση σε κινδύνους, τρομοκρατία, βία, καταστροφές. Αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχές όπως PSTD (διαταραχή μετατραυματικού στρες), κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές ύπνου κ.ά.

Στην περίπτωση της Ουκρανής, η φυγή από τον πόλεμο στο Κίεβο, οι βομβαρδισμοί, η διαρκής αβεβαιότητα… όλα αυτά επιτείνουν την ψυχική επιβάρυνση.

Μετατραυματικές επιπτώσεις στην λειτουργικότητα και στις σχέσεις

Τα τραύματα μπορεί να δημιουργήσουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, στη διαχείριση του θυμού, στην εμπιστοσύνη προς τους άλλους, στην αίσθηση ασφάλειας. Επιπλέον, η μετανάστευση και η προσφυγιά συνεπάγονται αλλαγή πολιτιστικού πλαισίου, απώλεια κοινωνικού δικτύου, δυσκολία στην ένταξη—παράγοντες που ενισχύουν τον ψυχικό πόνο.

Κοινωνική απομόνωση και ευαλωτότητα

Οι πρόσφυγες συχνά ζουν με περιορισμένη υποστήριξη, αντιμετωπίζουν διακρίσεις, οικονομικές δυσκολίες, δουλειές με χαμηλή αμοιβή, ανασφάλεια στέγης. Όλα αυτά μπορούν να γεννήσουν ένα αίσθημα «μη ανήκειν», απελπισίας, ακόμη και απώλειας της ελπίδας.

Η Ιρίνα Ζαρούτσκα, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, προσπαθούσε να ενσωματωθεί· εργαζόταν, σπούδαζε, αποταμίευε, έκανε σχέδια ζωής.

Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες από μόνες τους δεν εξασφαλίζουν απόλυτη προστασία από την τρωτότητα, ειδικά όταν έρχεται σε επαφή με απρόβλεπτες καταστάσεις ή κοινωνικούς ανθρώπους που βιώνουν κι εκείνοι σοβαρά ψυχικά προβλήματα.

Η έκρηξη βίας και η ψυχική υγεία του δράστη

Όταν το άτομο που διαπράττει μια βίαιη πράξη βρίσκεται σε κατάσταση σοβαρής ψυχικής καταπόνησης, χωρίς πρόσβαση σε υποστήριξη, με πιθανές διαταραχές όπως ψύχωση, βαριά κατάθλιψη, χρήση ουσιών ή οργανικά προβλήματα υγείας, δημιουργείται ένα «μίγμα» που μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες και τραγικές εξελίξεις.

Τα όρια του συστήματος ψυχικής υγείας και κοινωνικής φροντίδας

Σε πολλές χώρες, τα συστήματα δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες των προσφύγων: γλωσσικά εμπόδια, πολιτισμικές διαφορές, οικονομικοί περιορισμοί, έλλειψη ειδικών υπηρεσιών και πρόσβασης.

Ο άστεγος δράστης στην υπόθεση φαίνεται να ήταν άστεγος — αυτό από μόνο του είναι δείγμα κοινωνικής αποτυχίας, καθώς αυτό συχνά συνδέεται με ψυχικές ασθένειες, στίγμα, έλλειψη πόρων και πολύ χαμηλή πρόσβαση σε θεραπεία.

Ανάγκες και Προτάσεις για Παρέμβαση

Πρώιμη ανίχνευση και θεραπεία τραύματος

Πρέπει να υπάρχουν προγράμματα προσφύγων με ψυχολογική υποστήριξη, ειδικευμένες μονάδες για PTSD, συνεδρίες ψυχοθεραπείας/σωματικής θεραπείας, ομάδες υποστήριξης.

Κοινωνική ένταξη και υποστήριξη

Εκτός από τη βασική ικανοποίηση αναγκών (στέγαση, διατροφή, ασφάλεια), απαιτείται δημιουργία κοινοτικών δικτύων, ευκαιριών εργασίας, πολιτισμικής επικοινωνίας, συμμετοχής στην κοινωνία υποδοχής.

Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κοινού

Η ενημέρωση του πληθυσμού για τα τραύματα των προσφύγων, η μείωση του στίγματος, η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης μπορούν να μειώσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και να διευκολύνουν την ψυχική επούλωση.

Αποκατάσταση συστημάτων ψυχικής υγείας

Ενίσχυση προσβασιμότητας σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας — δωρεάν ή χαμηλού κόστους, με διερμηνείς, με πολιτισμικά ευαίσθητη προσέγγιση.

Πρόληψη — διότι η απώλεια στέγης είναι ισχυρός παράγοντας κινδύνου για αποδιοργάνωση, για επιδείνωση ψυχικών διαταραχών.

Διεθνής ευθύνη και πολιτικές αποφάσεις

Οι χώρες υποδοχής και η διεθνής κοινότητα οφείλουν να δημιουργήσουν πολιτικές που υποστηρίζουν οικονομικά και κοινωνικά αυτούς που φεύγουν από πόλεμο ή καταστροφή. Να διασφαλίζεται ασφάλεια, δικαιοσύνη, πρόσβαση στην υγεία – σωματική και ψυχική.

Συνέπειες και Μακροπρόθεσμες Επιπτώσεις

Διαπολιτισμικές εντάσεις και κοινωνική πόλωση: Η φτώχεια, ο φόβος και η άγνοια δημιουργούν συνθήκες όπου οι πρόσφυγες μπορεί να γίνουν στόχος ρατσιστικής ή ξενοφοβικής ρητορικής.

Ψυχική υγεία της κοινωνίας ευρύτερα: Όταν τέτοια περιστατικά λαμβάνουν μεγάλη δημοσιότητα, επηρεάζουν το συλλογικό αίσθημα ασφάλειας — δημιουργούν άγχος, φόβο, προβληματισμό.

Μεταβιβαστικό τραύμα: Οι νεότεροι που ζουν σε κοινότητες προσφύγων μπορεί να πάρουν μέσα από τις αφηγήσεις και εμπειρίες των ενηλίκων υψηλό επίπεδο άγχους και ανασφάλειας, επηρεάζοντας την ανάπτυξή τους.

Συμπεράσματα

Το περιστατικό της Ιρίνα Ζαρούτσκα είναι τραγικό, αλλά δεν είναι μοναδικό. Είναι μία από τις πιο οδυνηρές εκφάνσεις του πώς ο πόλεμος, η προσφυγιά και η κοινωνική αποτυχία μπορούν να συγκλίνουν με τρόπο που οδήγησε σε απώλεια ζωής.

Η ψυχιατρική κοινότητα, οι φορείς κοινωνικής πρόνοιας και οι κυβερνήσεις πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι προσφυγικές κρίσεις δεν είναι μόνο πολιτικές ή ανθρωπιστικές· είναι ψυχιατρικές κρίσεις. Και χωρίς συνεχή, ευέλικτη και ευαισθητοποιημένη παρέμβαση, οι τραγωδίες θα συνεχίσουν να συμβαίνουν.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,

CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.