Η εικόνα ενός ηγέτη να δέχεται ένα απροσδόκητο χαστούκι σε δημόσια εκδήλωση δεν είναι απλώς μία είδηση που σοκάρει. Είναι ένα σύμπτωμα. Η δημόσια εκφρασμένη βία – είτε πρόκειται για σωματική επίθεση, είτε για λεκτικό προπηλακισμό, είτε για "ψηφιακό λιθοβολισμό" στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – αποτελεί αντανάκλαση βαθύτερων ψυχικών και κοινωνικών διεργασιών. Και όταν η βία εκδηλώνεται δημόσια, φανερώνει ότι αυτό που κάποτε ήταν ντροπή ή ενοχή, έχει πλέον κανονικοποιηθεί.

Ως ψυχίατρος, παρατηρώ με αυξανόμενη ανησυχία πως η επιθετικότητα δεν παραμένει απλώς ένα παρορμητικό ξέσπασμα. Τείνει να μετατραπεί σε ιδεολογικό εργαλείο ή ακόμη και σε μορφή "διαμαρτυρίας", με τους θύτες να νιώθουν ηθικά δικαιωμένοι. Η κοινωνία, δε, παλινδρομεί ανάμεσα στη σοκαρισμένη σιωπή και στην εμπορευματοποίηση του περιστατικού.

Η ρίζα της βίας

Η βία έχει πάντοτε πολλαπλές ρίζες. Μπορεί να είναι έκφραση απελπισίας, απωθημένου θυμού ή ψυχικής διαταραχής. Συχνά, όμως, είναι το προϊόν συναισθηματικής ακρωτηρίασης: ατόμων που δεν έμαθαν ποτέ να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Όταν η απογοήτευση, η απόρριψη ή η ματαίωση δεν εκφράζονται με λέξεις, διοχετεύονται στο σώμα – το δικό μας ή του άλλου.

Η δημόσια βία είναι ένα δημόσιο "σύμπτωμα". Όπως ένας ασθενής με υστερία εκφράζει το ψυχικό του άλγος με σωματικά συμπτώματα, έτσι και η κοινωνία που νοσεί ψυχικά καταφεύγει σε θεάματα επιθετικότητας. Η πράξη της επίθεσης γίνεται, κατά κάποιον τρόπο, μια κραυγή για βοήθεια, αλλά και μια πρόκληση: "Μπορείτε να με καταλάβετε;"

Η κανονικοποίηση της επιθετικότητας

Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το «κακό» έχει γίνει πολλές φορές πιο εύπεπτο. Σειρές, βιντεοπαιχνίδια, ακόμα και ειδησεογραφικά δελτία, προβάλλουν βία καθημερινά, συχνά χωρίς συνοδευτική ενσυναίσθηση ή ηθικό πλαίσιο. Η έκθεση αυτή ευαισθητοποιεί το σύστημα ανταμοιβής μας. Ο θεατής ή ο δράστης νιώθει πως "κερδίζει" προσοχή ή "δικαίωση".

Στην ψυχιατρική γνωρίζουμε πως η βία συχνά δεν είναι απλώς πράξη, αλλά τρόπος ύπαρξης. Ιδίως όταν συνδυάζεται με ναρκισσισμό, παρανοειδείς πεποιθήσεις ή αντικοινωνικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, μπορεί να εκφράζει μια εσωτερική δομή που έχει μάθει να βλέπει τον κόσμο ως εχθρικό. Η πράξη τότε γίνεται "προληπτική άμυνα".

Η ευθύνη της κοινωνίας και του ειδικού

Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την κοινωνική ευθύνη. Η φτωχοποίηση, η απώλεια νοήματος, η αποσύνδεση από την κοινότητα δημιουργούν το τέλειο υπόστρωμα για επιθετική εκφόρτιση. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η βία δεν είναι πλέον το "ακραίο", αλλά το "αναμενόμενο".

Ο ρόλος του ψυχιάτρου, και γενικά των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, δεν περιορίζεται στην ατομική θεραπεία. Χρειάζεται να ερμηνεύσουμε τα συλλογικά φαινόμενα. Να εντοπίσουμε τα προειδοποιητικά σημάδια. Και να υπενθυμίζουμε, ξανά και ξανά, την ανάγκη για πρόληψη, ενσυναίσθηση, ψυχική εκπαίδευση από νωρίς – στα σχολεία, στις οικογένειες, στα μέσα.

Εν κατακλείδι

Η δημόσια εκφρασμένη βία δεν είναι μόνο πρόβλημα αστυνομικό ή πολιτικό. Είναι πρωτίστως ψυχικό και υπαρξιακό ζήτημα. Πίσω από κάθε χαστούκι, κάθε βρισιά, κάθε λεκτική ή σωματική επίθεση, υπάρχει μια ιστορία πόνου, αποτυχίας σύνδεσης και απουσίας ψυχικού χώρου.

Αν θέλουμε να μειώσουμε τη βία, πρέπει να δουλέψουμε για έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς φόβο, ντροπή ή εκδίκηση. Έναν κόσμο όπου θα θεραπεύουμε, πριν τιμωρήσουμε.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,
CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας