Η ενδοοικογενειακή βία μέσα από το φακό της ψυχιατρικής επιστήμης

Από το 2021, οπότε και ιδρύθηκαν τα Επαρχιακά Κλιμάκια Βίας στην Οικογένεια στα ΤΑΕ, μέχρι και τον Απρίλιο του 2025, έχουν καταχωρηθεί συνολικά 3.230 ποινικές διώξεις για υποθέσεις σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης γυναικών και παιδιών εντός του οικογενειακού πλαισίου. Αυτός ο αριθμός, μέσα σε μόλις τεσσεράμισι χρόνια, δεν αποτελεί απλά μια ψυχρή στατιστική καταγραφή· είναι ένα ηχηρό σήμα συναγερμού. Μαρτυρεί την κατάρρευση του πιο ιερού κοινωνικού κυττάρου, όταν η οικιακή εστία —εκεί όπου θα έπρεπε να κυριαρχεί η φροντίδα και η εμπιστοσύνη— μετατρέπεται σε τόπο τρόμου και σιωπηλής οδύνης.

Η ψυχιατρική επιστήμη προσφέρει ένα κρίσιμο εργαλείο κατανόησης αυτού του φαινομένου: η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι «ιδιωτικό ζήτημα», αλλά ένα σύνθετο, διαπροσωπικό και κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο που προκαλεί βαθιά και συχνά αόρατα τραύματα.

Το προφίλ του θύτη: όταν ο έλεγχος βαφτίζεται αγάπη

Οι δράστες ενδοοικογενειακής βίας δεν είναι απαραίτητα άτομα με ψυχική ασθένεια. Αντιθέτως, συχνά εμφανίζουν παγιωμένα μοτίβα συμπεριφοράς όπου η ανάγκη για κυριαρχία και συναισθηματική υπεροχή αντικαθιστά κάθε έννοια ισότιμης σχέσης.

• Δυσανεξία στην αμφισβήτηση: κάθε αντίσταση βιώνεται ως απειλή.
• Συστηματική χρήση βίας (σωματικής ή ψυχολογικής) για επιβολή «τάξης».
• Προσωπικότητα: κοινωνικά λειτουργικοί, ιδιωτικά καταπιεστικοί.

Η βία δεν είναι «στιγμιαία έκρηξη», αλλά στρατηγική ταπείνωσης και ελέγχου.

Το ψυχικό αποτύπωμα του θύματος: βραδεία καταρράκωση

Η κακοποίηση, όταν είναι επαναλαμβανόμενη και εσωτερικευμένη, διαβρώνει σταδιακά την ψυχική ανθεκτικότητα του θύματος. Οι γυναίκες και τα παιδιά που ζουν σε τέτοιες συνθήκες συχνά:

• Βιώνουν χρόνιο άγχος και υπερδιέγερση, σαν να ζουν σε κατάσταση διαρκούς επιφυλακής.
• Αμφισβητούν την ίδια τους την αξία, θεωρώντας ότι «φταίνε» ή ότι «αυτό είναι αγάπη».
• Παρουσιάζουν συμπτώματα σύνθετης μετατραυματικής διαταραχής (C-PTSD).
• Μαθαίνουν να καταπνίγουν τα συναισθήματά τους για να επιβιώσουν.

Για τα παιδιά, η εμπειρία της κακοποίησης μπορεί να αφήσει ανεξίτηλα ίχνη στην ψυχοβιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου, αυξάνοντας τον κίνδυνο για κατάθλιψη, εθισμούς, και δυσκολίες σε μελλοντικούς δεσμούς.

Ο ρόλος της ψυχιατρικής: επαναπροσδιορισμός και ενδυνάμωση

Η ψυχιατρική δεν λειτουργεί απλώς κατασταλτικά στα συμπτώματα, αλλά επιδιώκει να φέρει θεραπευτικό φως σε σκοτεινά, παραμελημένα τραύματα:

• Διαγνωστική ευαισθησία: Πολλές φορές η κατάθλιψη, το άγχος ή οι κρίσεις πανικού κρύβουν από πίσω ένα ιστορικό κακοποίησης. Ο/η ψυχίατρος καλείται να «διαβάσει» το σώμα, τη σιωπή, τις αντιφάσεις στην αφήγηση.
• Εξειδικευμένη θεραπευτική προσέγγιση: Μέθοδοι όπως EMDR, CBT και τραυματοκεντρική ψυχοθεραπεία επιδιώκουν την αναδόμηση της προσωπικότητας που υπέστη διάλυση.
• Διασύνδεση με υποστηρικτικά δίκτυα: Η ψυχιατρική πράξη ενσωματώνεται σε μια ολιστική προσέγγιση με κοινωνικούς λειτουργούς, δικηγόρους, αστυνομία. Η ψυχιατρική τεκμηρίωση μπορεί να σώσει ζωές.

Η κοινωνία: θα συνεχίσει να σιωπά ή θα γίνει φορέας αλλαγής;

Η κοινωνική ανοχή και η κουλτούρα της ενοχής («μην το πεις», «κάνε υπομονή», «για χάρη των παιδιών») είναι μορφές έμμεσης βίας. Κρατούν τα θύματα εγκλωβισμένα και ενισχύουν τη σιωπή.

Η αλλαγή αρχίζει όταν αρχίσουμε να ακούμε χωρίς προκαταλήψεις. Όταν δώσουμε χώρο στο τραύμα να μιλήσει. Και όταν δημιουργήσουμε δίκτυα φροντίδας που δεν επιτρέπουν η βία να κρύβεται πίσω από «κλειστές πόρτες».

Από τη σιωπή στην αναγέννηση

Οι 3.230 διώξεις δεν είναι σημάδι κοινωνικής κατάρρευσης. Είναι απόδειξη ότι κάτι αρχίζει να αλλάζει.
Όταν τα θύματα βρίσκουν τη φωνή τους, η βία δεν είναι πλέον ανίκητη. Με την κατάλληλη ψυχιατρική υποστήριξη, θεραπευτική παρέμβαση και κοινωνική ευαισθητοποίηση, το τραύμα μπορεί να μεταμορφωθεί σε δύναμη.

Κάθε σπίτι αξίζει να είναι ένας χώρος θαλπωρής —όχι ένα πεδίο μάχης.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,

CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.