Ο ηλικιακός ρατσισμός, γνωστός και ως ageism, αποτελεί μια κοινωνικά αποδεκτή προκατάληψη, που συχνά περνά απαρατήρητη.

Μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή υποτίμησης, χλευασμού, αποκλεισμού ή απλώς με την αθόρυβη παραδοχή ότι η ηλικία είναι συνώνυμη με την παρακμή. Όμως η σύγχρονη ψυχολογία έρχεται να αμφισβητήσει αυτές τις πεποιθήσεις και να προτείνει μια νέα θεώρηση της ηλικίας: ως δυναμική έκφραση υγείας και νοοτροπίας — όχι απλώς έναν αριθμό στο χαρτί.

Η κοινωνική επιβολή του «νέου»

Η κοινωνία μας έχει ταυτίσει τη νεότητα με την αξία, την παραγωγικότητα, την ομορφιά και την απόλαυση της ζωής. Αντίστροφα, η ηλικία συνδέεται συχνά με το «περασμένο», το «κουρασμένο», το «μη χρήσιμο». Αυτά τα στερεότυπα δημιουργούν ψυχολογική πίεση. Οι άνθρωποι αρχίζουν να νιώθουν «εκτός» μόλις περάσουν ένα ορισμένο ηλικιακό όριο — όχι γιατί αλλάζει ουσιαστικά η ζωή τους, αλλά επειδή η κοινωνία τους υποβάλλει ότι πρέπει να αλλάξει.

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία του γήρατος

Από ψυχολογικής άποψης, ο ηλικιακός ρατσισμός έχει σοβαρές συνέπειες. Οι άνθρωποι που εσωτερικεύουν αρνητικά στερεότυπα για την ηλικία τους τείνουν να έχουν χειρότερη ψυχική και σωματική υγεία, μικρότερο προσδόκιμο ζωής και αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο που η ψυχολογία ονομάζει «αυτοεκπληρούμενη προφητεία»: όταν πιστεύουμε ότι μεγαλώνοντας θα γίνουμε αδύναμοι, ξεχασιάρηδες ή περιττοί, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουμε τέτοια χαρακτηριστικά.

Η ηλικία είναι και στάση ζωής

Η ψυχολογική ανθεκτικότητα, η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται, να μαθαίνει και να εξελίσσεται, δεν σταματά σε κανένα ηλικιακό όριο.

Έρευνες δείχνουν ότι άτομα άνω των 60 μπορούν να αναπτύξουν νέα χόμπι, να ερωτευτούν, να σπουδάσουν, να κάνουν αλλαγές στη ζωή τους με εξίσου θετικά αποτελέσματα όπως και οι νεότεροι.

Η στάση ζωής που υιοθετεί κάποιος απέναντι στον χρόνο είναι καθοριστικός παράγοντας για την ποιότητα της ύπαρξής του.

Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η νοοτροπία: βλέπω τα χρόνια ως βάρος ή ως δώρο; Βλέπω το σώμα μου ως φυλακή ή ως πολύτιμο εργαλείο για να ζήσω με πληρότητα; Η ψυχολογική στάση απέναντι στην ηλικία επηρεάζει άμεσα τα επίπεδα ευτυχίας, αυτοεκτίμησης και συμμετοχής στη ζωή.

Από τη σύγκριση στην αποδοχή

Πολλοί άνθρωποι βασανίζονται από τη σύγκριση με το παρελθόν τους ή με πρότυπα που προβάλλονται στα μέσα. Νιώθουν ενοχές που δεν «κρατιούνται νέοι», που έχουν ρυτίδες ή που δεν είναι πια στο επίκεντρο της προσοχής. Όμως η ψυχολογία μας διδάσκει ότι η αυτοαποδοχή είναι θεμέλιο για την ψυχική ευεξία.

Το να αγαπώ τον εαυτό μου όπως είναι σήμερα, με τις εμπειρίες και τη σοφία του, αποτελεί την πιο θεραπευτική και επαναστατική πράξη απέναντι σε κάθε είδους ηλικιακή διάκριση.

Η νέα στάση ζωής

Χρειάζεται μια πολιτισμική και εσωτερική επανάσταση: να αποδεχτούμε πως η ηλικία δεν είναι εχθρός, αλλά συνεχής μετάβαση. Να σταματήσουμε να βλέπουμε το πέρασμα του χρόνου ως απώλεια και να το δούμε ως μεταμόρφωση.

Να ενθαρρύνουμε την ενεργό γήρανση, την αλληλεγγύη των γενεών και τη βαθύτερη ψυχολογική σύνδεση με την έννοια του χρόνου.

Στο τέλος, δεν είμαστε ο αριθμός των γενεθλίων μας. Είμαστε η ενέργεια που φέρουμε, η υγεία που καλλιεργούμε και η νοοτροπία με την οποία αντιμετωπίζουμε τον κόσμο.

Ας αντικαταστήσουμε τον ηλικιακό ρατσισμό με σεβασμό, σοφία και χαρά. Γιατί η ηλικία μας είναι, πάνω απ’ όλα, το πώς επιλέγουμε να ζούμε.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,

CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας