Σε μια εποχή τεχνολογικής συνδεσιμότητας, η ανθρώπινη μοναξιά αυξάνεται δραματικά. Παρά τα κοινωνικά δίκτυα, τις εφαρμογές επικοινωνίας και τις διαδικτυακές κοινότητες, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων βιώνει έντονο αίσθημα απομόνωσης. Η μοναξιά έχει αρχίσει να θεωρείται από πολλούς ειδικούς ως μια «σιωπηλή πανδημία» του 21ου αιώνα, με σημαντικές ψυχιατρικές προεκτάσεις.

Η μοναξιά δεν είναι απλώς απουσία κοινωνικών επαφών, αλλά η υποκειμενική αίσθηση αποκοπής από τον κόσμο. Αυτή η συναισθηματική εμπειρία σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση και επιδείνωση διαταραχών όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και ακόμη και οι γνωστικές διαταραχές σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η χρόνια μοναξιά ενεργοποιεί το σύστημα στρες του οργανισμού, αυξάνοντας την κορτιζόλη και διαταράσσοντας τη ρύθμιση του ύπνου και της διάθεσης. Σε νευροβιολογικό επίπεδο, επηρεάζονται περιοχές όπως ο προμετωπιαίος φλοιός και η αμυγδαλή, οι οποίες σχετίζονται με την κοινωνική αντίληψη, την επεξεργασία συναισθημάτων και τη ρύθμιση του φόβου.

Από ψυχιατρική σκοπιά, η μοναξιά μπορεί να λειτουργήσει ως επιταχυντής υποκείμενων ψυχοπαθολογιών ή και ως αυτόνομη διαγνωστική οντότητα. Ειδικά μετά την πανδημία COVID-19, έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις νεαρών ενηλίκων που αναζητούν βοήθεια για συμπτώματα κοινωνικής απομόνωσης, φοβίας επανασύνδεσης ή παρατεταμένης υπαρξιακής κενότητας.

Η θεραπευτική προσέγγιση της μοναξιάς είναι πολύπλευρη. Στη φαρμακολογική αντιμετώπιση, σε περιπτώσεις όπου συνυπάρχουν κλινικά σημαντικά συμπτώματα κατάθλιψης ή άγχους, ενδείκνυται η χορήγηση αντικαταθλιπτικών (π.χ. SSRIs) ή αγχολυτικών, πάντα στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ψυχοκοινωνικής στρατηγικής. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία παραμένει ο πυλώνας της παρέμβασης. Προσεγγίσεις όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η Θεραπεία Συμπόνιας (Compassion-Focused Therapy) και η Ομαδική Θεραπεία αποδεικνύονται ιδιαίτερα χρήσιμες.

Επιπλέον, η προώθηση της κοινότητας και του «ανήκειν» αποκτά κεντρική θέση στην ψυχιατρική φροντίδα. Οι δομημένες κοινωνικές παρεμβάσεις, οι εθελοντικές δράσεις και η ενίσχυση δεσμών μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες (μουσική, τέχνη, mindfulness) μπορούν να μειώσουν τη μοναξιά και να προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα.

Η αντιμετώπιση της μοναξιάς απαιτεί όχι μόνο κλινική ευαισθησία, αλλά και μια πολιτισμική μετατόπιση: την επανεκτίμηση της ανθρώπινης σχέσης ως θεραπευτικής δύναμης. Σε έναν κόσμο όπου όλα γίνονται γρήγορα και ψηφιακά, ίσως η πιο ριζοσπαστική πράξη ψυχικής θεραπείας είναι η γνήσια ανθρώπινη παρουσία.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,
CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας