Ο ναρκισσισμός συχνά συνδέεται με εικόνες υπερβολικής αυτοπεποίθησης, αλαζονείας και έντονης ανάγκης για θαυμασμό. Ωστόσο, υπάρχει μια λιγότερο εμφανής – και συχνά πιο περίπλοκη – εκδοχή: ο μεταμφιεσμένος (ή κρυφός) ναρκισσισμός. Δεν φωνάζει, δεν προκαλεί εντυπώσεις, δεν επιδεικνύεται. Αντίθετα, λειτουργεί υπόγεια, μέσα από θυματοποίηση, υπερευαισθησία και μια λανθάνουσα αίσθηση μεγαλείου.

Τι είναι ο μεταμφιεσμένος ναρκισσισμός;

Ο μεταμφιεσμένος ναρκισσισμός (covert, vulnerable ή hypersensitive narcissism) χαρακτηρίζεται από:

• εσωστρέφεια,
• υπερευαισθησία στην κριτική,
• αίσθηση αδικίας,
• λανθάνοντα φθόνο,
• παθητική-επιθετική συμπεριφορά,
• έναν κρυφό πυρήνα μεγαλείου που δεν εκφράζεται φανερά.

Σε αντίθεση με τον κλασικό, «φανερό» ναρκισσισμό, όπου το άτομο προβάλλει επιθετικά την υπεροχή του, ο μεταμφιεσμένος ναρκισσιστής εμφανίζεται συχνά:

• ταπεινός,
• ευγενικός,
• «ευαίσθητος» ή «παρεξηγημένος»,
• ακόμη και θύμα της κακίας των άλλων.

Πίσω όμως από αυτήν την εικόνα κρύβεται η ίδια ναρκισσιστική δυναμική: ανάγκη για έλεγχο, θαυμασμό και ειδική μεταχείριση.

Κεντρικά χαρακτηριστικά

1. Υπερευαισθησία και εσωτερικευμένος θυμός

Το άτομο πληγώνεται εύκολα από την παραμικρή κριτική και τη βιώνει ως προσωπική επίθεση. Αντί να αντιδρά ανοιχτά, αποσύρεται ή κρατάει θυμό που εκφράζεται αργότερα έμμεσα.

2. Αίσθηση μοναδικότητας που δεν αναγνωρίζεται

Ο μεταμφιεσμένος ναρκισσιστής συχνά νιώθει ότι:

> «Κανείς δεν με καταλαβαίνει, αξίζω περισσότερα από όσα μου δίνουν.»

Αυτό το αίσθημα οδηγεί σε εσωτερικό φθόνο και στην αντίληψη ότι οι άλλοι είναι άδικοι, αδαείς ή αχάριστοι.

3. Θυματοποίηση

Η ταυτότητα του «θύματος» λειτουργεί ως τρόπος να κερδίζει:

• προσοχή,
• συμπάθεια,
• υποταγή των άλλων.

Δεν αναλαμβάνει ευθύνη για τα λάθη του∙ αντίθετα, θεωρεί ότι πάντα κάποιος άλλος φταίει.

4. Παθητικο-επιθετική συμπεριφορά

Δεν επιτίθεται άμεσα, αλλά υπογείως:

• αποσύρεται,
• κάνει σαρκαστικά σχόλια,
• καθυστερεί,
• σιωπά για να τιμωρήσει.

5. Εύθραυστο Εγώ που χρειάζεται φροντίδα

Πίσω από τη φαινομενική ευαισθησία υπάρχει ένα εύθραυστο Εγώ που χρειάζεται συνεχή επιβεβαίωση – απλώς τη ζητάει με πιο «σιωπηλό» τρόπο.

Πώς επηρεάζει τις σχέσεις;

Ο μεταμφιεσμένος ναρκισσιστής συχνά δημιουργεί σχέσεις όπου ο άλλος:

• νιώθει συνεχώς ένοχος,
• αισθάνεται ότι πρέπει να προστατεύει τα συναισθήματα του ναρκισσιστή,
• εξουθενώνεται συναισθηματικά,
• παγιδεύεται σε ατέρμονη προσπάθεια «να μην πληγώσει» τον άλλον.

Ενώ το άτομο μοιάζει ευάλωτο, στην πραγματικότητα χειρίζεται βαθιά τις δυναμικές της σχέσης.

Προέλευση και ψυχοδυναμική

Η βιβλιογραφία συνδέει τον covert narcissism με:

• πρώιμες εμπειρίες απόρριψης,
• υπερπροστατευτικούς ή αποστασιοποιημένους γονείς,
• περιβάλλον όπου το παιδί λαμβάνει είτε υπερβολική εξιδανίκευση είτε υπερβολική κριτική.

Η «ευαισθησία» τους συχνά είναι άμυνα: ένας τρόπος να προστατεύσουν το εύθραυστο αίσθημα αυτοαξίας.

Διάγνωση και θεραπεία

Ο μεταμφιεσμένος ναρκισσισμός δεν διαγιγνώσκεται εύκολα, γιατί το άτομο:

• δύσκολα ζητά βοήθεια,
• παρουσιάζεται ως ήπιο και παρεξηγημένο,
• αποφεύγει να αναγνωρίσει τη ναρκισσιστική του δομή.

Η θεραπεία επικεντρώνεται σε:

• ενίσχυση της πραγματικής αυτοεκτίμησης,
• αναγνώριση των ναρκισσιστικών αμυνών,
• ρύθμιση της ντροπής και του θυμού,
• ανάπτυξη αυθεντικής ενσυναίσθησης.

Τελικές σκέψεις

Ο μεταμφιεσμένος ναρκισσισμός είναι μια «σιωπηλή», υπόγεια μορφή ναρκισσισμού που μπορεί να είναι εξίσου – ή και περισσότερο – επίπονη στις σχέσεις. Δεν φαίνεται εύκολα, αλλά επηρεάζει βαθιά τον τρόπο που το άτομο σχετίζεται με τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω του.

Η κατανόηση αυτής της μορφής ναρκισσισμού δεν βοηθά μόνο στην αναγνώριση δύσκολων σχέσεων, αλλά και στην καλλιέργεια μιας πιο υγιούς και αυθεντικής συναισθηματικής ζωής.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,

CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας