Μια ψυχιατρική ματιά στην ανάγκη υπεροχής και την απελευθέρωση από αυτήν

Η μείωση του άλλου – είτε με λόγια, βλέμματα, ειρωνεία ή ακόμα και με σιωπή – είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα κοινωνικά φαινόμενα. Είναι επίσης ένα από τα λιγότερο συνειδητοποιημένα. Γιατί ένας άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να μειώσει έναν άλλον;Τι κρύβεται πίσω από αυτή τη συμπεριφορά;

Ως ψυχίατρος, βλέπω συχνά τη μείωση όχι ως κακία, αλλά ως συμπτωματική έκφραση εσωτερικής ανεπάρκειας. Ένας άνθρωπος που είναι συμφιλιωμένος με τον εαυτό του δεν έχει λόγο να μειώσει κανέναν.

Η ψυχική ρίζα: Ανασφάλεια, φόβος και προβολή

Η μείωση των άλλων ανθρώπων συχνά εξυπηρετεί έναν και μόνο σκοπό:
Να νιώσουμε καλύτερα σε σχέση με τον εαυτό μας.

• Όταν φοβάμαι ότι υστερώ, υποτιμώ τον άλλον για να αισθανθώ υπεροχή.
• Όταν ζηλεύω την αυτοπεποίθηση κάποιου, την αποκαλώ αλαζονεία.
• Όταν δεν αντέχω την επιτυχία του διπλανού μου, την αποδίδω σε τύχη ή «μέσα».

Πρόκειται για προβολή: πετάμε στον άλλον εκείνο που δεν αντέχουμε να δούμε μέσα μας.

Κοινωνικά παραδείγματα

• Ο ηλικιωμένος που σχολιάζει «οι νέοι δεν έχουν τρόπους», πολλές φορές ζηλεύει την νιότη και την ανεξαρτησία που του λείπει.
• Η γυναίκα που μειώνει μια άλλη γυναίκα για το ντύσιμό της, ίσως νιώθει αποκομμένη από τη δική της θηλυκότητα ή ελκυστικότητα.
• Ο άντρας που αποκαλεί «φλώρους» όσους εκφράζουν τα συναισθήματά τους, συνήθως έχει μάθει να τιμωρεί την ευαλωτότητα μέσα του.

Ένα ψυχικό μοτίβο που αναπαράγεται

Η μείωση γίνεται μηχανισμός άμυνας:

• Αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε τη δική μας ανασφάλεια.
• Παράγουμε ένα στιγμιαίο αίσθημα «ανωτερότητας», που όμως δεν κρατάει.
• Δηλητηριάζουμε τις σχέσεις μας και υπονομεύουμε τη συλλογική ευημερία.

Στην ουσία, κάθε φορά που μειώνουμε κάποιον, χάνουμε μια ευκαιρία να ωριμάσουμε.

Πώς θεραπεύεται αυτή η στάση;

• Αυτοπαρατήρηση
  Ρώτα τον εαυτό σου: Γιατί ένιωσα την ανάγκη να πω αυτό; Τι ένιωσα να απειλείται μέσα μου;
• Αποδοχή της ατέλειας
  Όλοι είμαστε ατελείς. Το να δεχτώ τη δική μου ατέλεια με αγάπη, με κάνει να μη νιώθω απειλή από την τελειότητα του άλλου.
• Ενσυναίσθηση
  Ο άλλος έχει τη δική του διαδρομή, τα δικά του τραύματα. Ό,τι βλέπω απ' έξω, δεν είναι ποτέ όλη η ιστορία.
• Διαλογισμός και ψυχοθεραπεία
  Οι τακτικές στιγμές ενδοσκόπησης βοηθούν να «ξεριζώσουμε» αυτή την ανάγκη, που συχνά είναι υποσυνείδητη και παιδική.

Από το εγώ στο εμείς

Το να μην μειώνεις τον άλλον δεν είναι αδυναμία. Είναι ένδειξη εσωτερικής πληρότητας.

Όταν μαθαίνουμε να αποδεχόμαστε και να τιμούμε τον άλλον – για την ομορφιά, την ηλικία, το διαφορετικό του – σταματάμε να νιώθουμε απειλή. Και τότε γεννιέται η πραγματική ελευθερία:

Ελευθερία από το μικρό εγώ που μετράει αξίες, συγκρίνει, υποτιμά.

Η ευγένεια, ο σεβασμός, η αναγνώριση – αυτά είναι η νέα ψυχική υπεροχή. Όχι η μείωση. Όχι η απόρριψη. Όχι η ειρωνεία.

Ας απελευθερωθούμε από την ανάγκη να μειώνουμε.
Και ας αρχίσουμε να βλέπουμε ο ένας τον άλλον – πραγματικά.

Δρ. Γιώργος Μικελλίδης MD,PhD, FRCPsych,

CCT (UK) Ψυχίατρος

Διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης ,Cyprus rTMS
Κλινικός Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας